گاز و نفخ شکم

برخی از افراد فکر می کنند که دفع گاز یا آروغ بیش از حد دارند که هردو می تواند عامل خجالت و ناراحتی ایشان شوند افراد بالغ بطور میانگین دفع گاز 14 تا 23 بار در روز دارند و اروغ زدن قبل و بعد از غذا خوردن هم نرمال است . میزان گاز تولیدی در بدن بسته به نوع غذا و سایر فاکتورهای انحصاری افراد فرق می کند اما اکثر کسانی که از نفخ شکم شاکی اند بیش از حد نرمال گاز تولید نمی کنند بلکه انان افرادی هستند که بیشتر متوجه این حجم گاز می شوند .

منشا گاز شکم

دو منشا اصلی گاز شکم داریم  گازی که افزاد بابلیعدن هوا وارد معده و روده خود می کند و دیگرراه  گازی است که توسط باکتریهای موجود  در  روده بزرگ بوجود می ایند .

1-بلع هوا : منشا اصلی هوا درمعده همین راه است البته باید بدانیم بلع هوا به مقدار کم در طی خوردن و نوشیدن و بلع بزاق طبیعی است اما اگر شما غذا را سریع بخورید یا مایعات گازدار بنوشید و یا ادامس بجوید و یا سیگار بکشید هوای بیشتری وارد معده خود خواهید کرد و اکثر این گاز بلعیده شده هم توسط آروغ زدن ، بیرون می اورید و تنها قسمتی کمی از این هوا وارد ودره ها می شوند .وضعیت بدنی شما نقش مهمی در عبور هوا از معده به روده خواهد داشت اگر شما حالت نشسته داشته باشید اکثر هوای وارده به معده از طریق مری برگشت داده می شود (بصورت آروغ ) اما اگر بخوابید هوا از معده بیشتر وارد روده خواهد شد و در نهایت بصورت دفع گاز از مقعد دفع می شود .

آروغ زدن می تواند بی اختیار ولی گاها اختیاری صورت گیرد . آروغ بی اختیاری یک پدیده نرمالی است که بطور تیپیک بعد از خوردن و بدنبال کشش در دیواره معده بخاطر غذا رخ می دهد. آروغ زدن با برخی غذاها بیشتر رخ می دهد از جمله نعناع ، شکلات یا غذاهای چرب که سبب شل شدن اسنفکر پایینی مری به معده می شوند .

2- تولید گاز توسط باکتری : کولون یا روده بزرگ انسان محل زندگی میلیاردها باکتری غیر مضر و گاها مفید می باشد . برخی از کربوهیدراتهای که بطور  ناقص توسط آنزیمهای معده و روده باریک هضم شده اند وقتی به کولون می رسند توسط باکتریها هضمشان ادامه می یابد . بطور مثال غذاهای همچون کلم ، کلم فندقی(بروکسل ) و یا بروکلی حاوی یک نوع

کربوهیدارت به نام را فینوز است که در روده باریک هضم نمی شود؛ وقتی این ماده هضم نشده وارد کولون می شود توسط باکتریهای آنجا هضم و تولید گاز می کند که بدون بو است و حاوی کربن دی اکسید ، هیدروژن و متان می باشد گاها گازهای دفعی بودار هم رخ می دهد که بخاطر وجود سولفور در ان می باشد . برخی از افراد هم بطور ژنتیکی فاقد توانایی هضم برخی کربوهیدارت ها هستند مانند لاکتوز که در محصولات لبنی وجود دارد که مصرف زیاد مواد لبنی توسط این افراد هم می تواند منجر به تولید گاز در روده همراه با اسهال و دل پیچه شود .

برخی بیماریها هم می توانند عامل تولید گاز و نفخ شوند مثلا بیماران دیابتی یا بیماران اسکلرودرمی که با گذشت زمان سبب کاهش حرکت روده باریک می شوند و این امر منجر به رشد بیش از حد باکتری در روده همراه با کاهش هضم کربوهیدارت و سایر مواد مغذی می شوند البته در نظر داشته باشیم در فقدان بیماری هم برخی از افراد بطور عادی بیشتر از دیگران دارای باکتری در روده و مستعد تولید گاز زیادی در روده می باشند .

علایم گاز و نفخ:

در برخی از افراد بصورت احساس دفع زیاد گاز یا تعداد زیاد آروغ خود را نشان می دهند برخی دیگر دچار نفخ و دردهای کرامپی ( دل پیج )می گردند و ممکن است این درد رابیشتر در مناطقی که هوا گیر می افتند، رخ دهد  مانند مناطقی که خم در کولون داریم  یعنی قسمتهای بالای شکمی سمت چپ و یا راست متمایل به مرکز شکم .

حساسیت به گاز

رابطه بین میزان گاز در روده با آروغ زدن و دفع گاز همیشه واضح نیست به عباراتی اکثر افراد که از نفخ و دفع گاز شاکی هستند میزان بیشتری از گاز تولید نمی کنند بلکه حساسیت و احساس این افراد از میزان گاز خود در شکم بیش از حد نرمان است که این امر در شرایط مختلفی مانند موارد زیر می تواند رخ دهد :

1. سندروم روده تحریک پذیر(IBS) : بیشتر بیماران با سندروم روده تحریک پذیر به میزان نرمال گاز در روده های خود حساسند و درک غیر معمول از روده آنان توسط اعصاب سیستم گوارش به مغز مخابره می شود و لذا این افراد احساس درد و ناراحتی در شکم خواهند داشت علایم اولیه سندروم روده تحریک پذیر تغییر در نوع اجابت مزاج ( اسهال و/ یا یبوست ) همراه با درد است در کنا رآن عموما از نفخ هم شاکی اند . برای برخی از بیماران سندروم روده تحریک پذیر شدید گاها لازم است داروهای مصرف شود که بر این مسیر انتقال حس از روده ها به مغز عمل کنند  که عموما جز دسته داروهای اعصاب قرار گیرند .
2. سوء هاضمه عملکرد (functional dyspepsia) سوء هاضمه به معنای دردهای پایدار یا مکرر یا هر نوع احساس ناراحتی در قسمت بالایی شکم می باشد . تقریبا 25% مردم در آمریکا و سایر کشورهای غربی در طول زندگی خود این امر را تجربه می کنند . این سوهاضمه علل مختلفی دارد که شایعترین نوع آن ، نوع عملکردی ( غیر زخمی ) است .سو هاضمه عملکردی می تواند ایجاد دردهای بالای شکمی شوند اما علتی برای آن یافت نمی شود و احتمالا بخاطر افزایش حساسیت معده به محتویات درون خودش رخ می دهد .
3. التهاب در معقد یا مری: بیماران با التهاب در نواحی مقعد مثلا بدلیل بواسیر(هموروئید ) و یا سایر علل می تواند از دفع گاز خود حس بدتری تجربه  کنند و یا وجود التهاب در مری می تواند منجر به آروغهای آزار دهنده و دردناک منجر شود .

علل افزایش تولید گاز

1-بلع هوا : آروغهای مکرر و طولانی مدت می تواند بخاطر بلع هوا رخ دهد که بطور تیپیک یک عمل غیر هوشیارانه و غیر ارادی و عموما بخاطر استرسهای روحی روی می دهد درمان هم باید در جهت کاهش بلع هوا با کاهش در اضطراب و نیز همراه با اقداماتی چون آرامتر جویدن غذا و پرهیز ازخوردن نوشابه های گازدار و قندی ،عدم آدامس جویدن و عدم مصرف سیگار باشد .

2- غذاهایی که سبب افزایش گاز می شوند : برخی غذا ها حاوی کربوهیدارت های بخصوصی است موسوم به فودمپ ها که این فودمپ ها می توانند در برخی افراد ایجاد گاز و نفخ کنند . غذاهای که حاوی فودمپ بالا هستند شامل :

الف- میوه ها : سیب ،زردالو ،تمشک ،گیلاس ،میوه کنسرو شده ،خرما ،انجیر ،گلابی ،هلو و هندوانه

ب-جایگزین های شکر: مانند فروکتوز یا عسل ،شربت ذرت با فروکتوز بالا ،زایلیتول ،مانیتول ،سوربیتول

ج- محصولات لبنی : شیر ، بستنی ، ماست ، خامه ترش ، پنیر نرم و تازه

د- سبزیجات : کنگر فرنگی ، مارچوبه ، کلم بروکلی ، کلم بروکسل ، چغندر ، گل کلم ، سیر ، رازیانه ، قارچ ، بامیه ، پیاز ، نخود فرنگی و موسیر

ه – حبوبات : لوبیا ، نخود ، عدس ، لوبیای قرمز ، لوبیای پخته ، دانه سویا

و- گندم : نان ، ماکارونی ، غلات صبحانه ، پن کیک ، بیسکوت

ز-سایر غلات: جو و چاودار

ح- نوشیدنی ها :آبجو،شراب غنی شده ،نوشابه با شربت فروکتوز بالای ذرت ،شیر ،شیرسویا ،آب میوه

3-عدم تحمل لاکتوز : که معمولا در سن جوانی رخ می دهد و علایم بصورت اسهال ، در شکم و افزایش دفع گاز بدنبال خوردن محصولات لبنی یا شیر رخ می دهد .(یک اختلال ژنتیک است که آنزیم هضم قند لاکتوز در روده این افراد موسوم به لاکتاز به اندازه کافی تولید نمی شود )

4-عدم تحمل به قندهای غذایی : دو مثال شایع ،قند فروکتوز و سوربیتول ( که به عنوان شیرین کننده بجای گلوکوز در محصولات بکار می رود ) می باشد .

5-بیماری ها : در برخی بیماریها جذب کربوهیدرات مختل می شود که می تواند منجر به تولید گاز شود بطور مثال بیماری سلیاک ( که عدم تحمل به پروتئین موسوم به گلوتن در گندم دارند ) یا سندروم روده کوتاه شده و برخی بیماریها ی نادر دیگر .

اقدامات تشخیصی که باید انجام دهیم ؟

دراکثر افرادی که از گاز و نفخ شاکی اند نیاز به اقدام و آزمایش خاص نیست اما وجود علایم همراهی چون اسهال ، کاهش وزن ، درد شکمی ، کم خونی ، وجود خون واضح یا نهفته در مدفوع ، فقدان اشتها ، تب و یا استفراغ می تواند نشانه ای از جدی بودن مشکل باشد که در این هنگام نیاز به بررسی بیشتر خواهد بود .